Geografija

Finska je severnoevropska, skandinavska i baltička zemlja.

U grupi zemalja kojoj pripada skandinavskim zemljama, ona bi mogla da ponese atribut nizijska jer joj najviši vrh jedva prelazi 1.300 metara nadmorske visine. Za razliku od drugih skandinavskih zemalja, Finska je kontinentalna zemlja bez obzira što izlazi na Baltičko more. Po mnogim osobinama je sličnija Kareliji i poluostrvu Koli (teritorija Rusije), nego drugim skandinavskim zemljama. Državnu teritoriju preseca polarni krug, četvrtina njene teritorije je iznad severnog polarnika. Finska dopire blizu Severnog ledenog okeana na koji je imala izlaz pre Drugog svetskog rata. Državna teritorija se prostire od 60° do 70° severne geografske širine. Njena dužina u pravcu sever-jug prelazi 1100 km a njena prosečna širina je 600 km. Površina Finske je 338.145 km² sa 5.183.545 (2002. god.) stanovnika sa prosečnom gustinom 15 stanovnika na km² (40 po milji²) što Finsku čini jednom od najređe naseljenih zemalja u Evropi.

 

Reljef

 

Površinu finskog prostora sačinjava Baltički štit. Štit je izgrađen od kristalastih škriljaca, granita, gnajsa i vulkanita iz doba arhajika. Ovo područje je bilo nabrano u prekambrijskoj periodi. Dejstvom spoljašnjih sila teren je uravnjen. U pleistocenu finski prostor je bio potpuno prekriven inlandajsom. Pleistocena glacijacija i moćni inlandajs su na svakom koraku ostavili svoje tragove. Lednici su kod manje otpornih stena erodirali povlatne slojeve sve do rezistentne podloge. Taj materijal je akumuliran u obliku morena. Morene su zagatile brojna jezera, tako da Finska izgleda iz aviona kao vodoravno presečena spužva u čijim se rupicama nalazi voda. Oko 80% Finske prekrivaju glacijalni nanosi u obliku [morena] i drumlina (izduženi brežuljci sastavljeni od gline i peska dužine 500 do 1000 metara, visine 20 do 30 metara). Veći deo finskog prostora čini blago zatalasani reljef od 100 do 300 m nadmorske visine. U Laponiji je blago zatalasana ravan gde se bregovi dižu do 500 m. n. v. Na severozapadu Finske su poslednji izdanci Skandinavskih planina, gde se nalazi i najviši vrh države Haltiotuturi (1.234 m).

Reljef Finske

 

Klima

 

Jedna od istaknutijih posledica položaja Finske na severnom kraju zemljine kugle je velika razlika između godišnjih doba. Klimu obeležavaju hladne zime i topla leta. Prosečna godišnja temperatura u glavnom gradu Helsinkiju iznosi 5,3 stepena Celzijusa. Najviša dnevna temperatura u južnoj Finskoj leti se može popeti i do 30 stepeni U zimskim mesecima, naročito u januaru i februaru temperature od minus 20 stepeni Celzijusa nisu neuobičajene. Na udaljenom severnom delu, iznad Arktičkog pojasa, sunce ne zalazi oko 73 dana, stvarajući na taj način bele letnje noći. U istom tom delu, u zimskim mesecima, sunce se ne diže iznad horizonta 51 dan, što stvara polarnu noć, kaamos na finskom.

Polarna svetlost (Aurora borealis) nastaje kada magnetni solarni vetar udari u magnetno polje Zemlje, pobuđujući elektrone kiseonika i azota. Geomagnetnske oluje izazivaju neverovatne prizore. Dve trećine svih ljudi na svetu, koji žive u području pojave ponoćnog sunca, živi u Finskoj. Četvrtina ove zemlje nalazi se u polarnom krugu.

Aurora Borealis

 

Hidrologija

 

Za Finsku se kaže da je „amfibijska zemlja“, zemlja vode i kopna. Različiti su podaci o broju jezera u Finskoj, ali je verovatan podatak da ih ima oko 60.000. Reke su većinom otoke pojedinih jezera, a najveća je Vuoksen, sa čuvenim vodopadom Imatrom, otoka je najvećeg finskog jezera Sajma (1.800 m²), a pritoka je jezera Ladoge. Jezero Sajma je 1968. godine spojeno plovidbenim kanalom sa Finskim zalivom, a sa druge strane povezano je sa gradom Viborgom (Rusija), kanalom dugim 60 km. Sajma predstavlja čitav sistem jezera. Druga važna jezera su Pajene, Kali, Ori i Kajgele na jugu, i jezero Inara na severu. Inara je severnije od polarnog kruga, na 69° SGŠ. Sa maksimalnom dubinom od 60 m. Po nekim podacima na jezeru ima 3.000 ostrva, a površina akvatorije bez ostrva je 1.000 m² (gotovo tri puta je prostranije od Ohridskog jezera, dugačko je 80 km, a široko 40 km).

Sajma

 

Biljni i životinjski svet

 

Oko 72% finske je pod šumama. Osim na krajnjem jugu gde se mogu naći jasen, javor i brestovo drvo, šume su uglavnom četinarske gde dominiraju omorike i borovi. Finska ima približno 1.200 vrsta biljaka i paprati i oko 1.000 vrsta lišajeva. Divljač uključujući medvede, vukove, polarne lisice, divlje mačke, uglavnom žive u nenaseljenim severnim regionima. Sobovi koje su pripitomili Saami izumiru u divljini. Divlje guske, labudovi, plovke, snežne žutovoljke (ptice) prave gnezda širom severne Finske. Od riba najčešće su slatkovodne: losos, pastrmka, štuka, grgeč i iz slanih voda: haringa, bakalar. U unutrašnjosti zemlje dominira sivo planinsko tlo. Severni deo finske je pokriven močvarnim tlom. Najplodnije tlo je u južnom delu obalske ravnice koje se sastoji od morske gline.

Sob

 

Prirodna bogatstva

 

Bogata zemlja prekrivena šumama je najvredniji resurs Finske. Omorika, bor, srebrena breza su dominirajuće drveće. Jedini prirodni resursi zemlje su drvo, treset, toplokrzne životinje hidroenergija i riba. Finska takođe ima neka nalazišta metala od kojih se izdvajaju cink, bakar i nikl. Vanadijum, srebro i zlato se vade. Najobilniji nemetali su granit i krečnjak.

Šume u Finskoj

 

Istorija

Najstariji tragovi o ljudskom postojanju u Finskoj datiraju od 8000. p. n. e. Ovi primitivni lovci i sakupljači su verovatno stigli sa istoka. Proizvodnja lonaca karakteriše drugi tip kulture ljudi iz kamenog doba poznate kao ukrasna keramika. Uspeh Battle-Ax kulture (1800—1600. p. n. e.) možda je donesen u Finsku od indoevropskih ljudi iz južnijih baltičkih regiona. Ovi ljudi su bili uspešni moreplovci i uveli zemljoradnju. Udruživanja Battle-Ax ljudi sa prethodnim stanovništvom dovelo je do nove klukainen kulture. Bronzano doba počelo je u Finskoj 1300. p. n. e..

Tokom prvog perioda predhrišćanske ere i narednih vekova ljudi su govorili jedan od finskougarskih jezika. Prošlost Finske je vezana za dug period dominacije germanskih naroda (prvenstveno Šveđana), a sa druge strane slovenskih naroda (Rusa). Etnogenetski ni sa Šveđanima, ni sa Rusima nemaju ništa zajedničko. Najbliži etnički srodnici su im Estonci i Mađari u Panonskoj niziji. Finci su narod ugro-finskog porekla. Šveđani su u XI veku pokorili i politički sebi prisvojili celu Finsku. Ona je bila njihov posed sve do 1809. godine. Dva plemena Finci i Hemejci primili su rimokatoličku veru, a Karelijci pravoslavnu od Rusa.

Posle 1809. godine Finska potpada pod Rusku vlast sve do 1917. godine. Po proglašenju Lenjinovih socijalističkih naroda o samoopredeljenju naroda Rusije, Finci su iskoristili momenat i postali samostalna država. Finska je tokom Drugog svetskog rata poražena od tadašnjeg SSSR-a i morala je ustupiti SSSR-u deo Karelije sa gradom Viborgom, celu obalu Ladoškog jezera i zaliv Petsamo na obali Barencovog mora, te je tako Finska svedena na današnji prostor. Konačan mirovni sporazum sa Rusima potpisan je 1947. godine. Naknada štete u obliku roba široke potrošnje je isplaćena u potpunosti 1952. i tri godine kasnije. Porkala poluostrvo je vraćeno Finskoj. Novi odnosi sa SSSR-om su doveli do legalizacije komunističke partije, sporazum o prijateljstvu saradnji i obostranoj pomoći (nevažeći od januara 1992.

Od 1995. godine Finska je članica Evropske unije.

 

Stanovništvo

Finci čine više od 90% populacije, a potomci Šveđana oko 5.5%. Na istoku zemlje živi oko 2.500 Saamija. Ostale etničke grupe čine manje od 1% stanovništva. Iako su Šveđani u manjini, oni imaju svoje političke partije, škole i druge institucije.

Finski i švedski su zvanični jezici. Više od 90% stanovništva govori finski jezik. Oko 5,5 % ljudi, uglavnom skoncentrisanih u obalskim krajevima govore švedski. Saami govore Samijske jezike, koji pripadaju ugro-finskim jezicima.

Evangelistička Luteranska crkva je glavna i njoj pripada 86% populacije. Sloboda veroispovesti je zagarantovana. Pravoslavna crkva, iako nacionalna, u broju vernika opada od Drugog svetskog rata.

Stanovništvo Finske je 5.183.545 stanovnika, po popisu iz 2002. Gustina stanovništva je 15 stanovnika na km², što Finsku čini jednom od najređe naseljenih zemalja u Evropi. Više od 2/3 stanovnika je smešteno u južnim krajevima. U gradovima živi 67% stanovnika. Helsinki ima oko 551.123 stanovnika (2000. g.). To je intelektualni, proizvodni i trgovinski centar. Sledeća tri velika grada su Espo 209.667, Tampere 193.174, Turku 172.107, koji su takođe industrijski centri.